Czy wskaźnik BMI ma sens?

Często na myśl o odchudzaniu, niemal z automatu, przychodzi chęć zmierzenia swojego BMI (ang. Body Mass Index), czyli wskaźnika masy ciała. Wystarczy podzielić masę ciała w kilogramach przez wzrost do kwadratu (podany w metrach), a następnie wynik porównać z opisem. On wskaże nam, czy mamy otyłość, nadwagę, wagę normalną czy niedowagę. Czy brzmi to rozsądnie?

BMI = masa ciała / wzrost²

Zacznijmy od tego, że obliczenie wskaźnika masy ciała jest dziecinnie proste. Niektórzy właśnie w tej zalecie widzą zasadność wykorzystywania tego narzędzia do szybkiego określenia stanu zdrowia. Pewnie Ty również w przeszłości liczyłeś swoje BMI, żeby się przekonać, czy masz powód do odchudzania. Jeśli naszła Cię teraz chęć sprawdzenia swojego BMI, porzuć tę myśl, bo to, co przeczytasz poniżej, nie będzie przychylne dla tego narzędzia.

Tak, dobrze przeczytałeś. Wielu lekarzy, trenerów i dietetyków, w tym my, uważa, że wskaźnik BMI jest przestarzały, niedoskonały i  nie powinien być wykorzystywany. Zanim to wyjaśnimy, sięgnijmy do genezy stworzenia tego popularnego wzoru.

W tym celu musimy się cofnąć aż do roku 1832, kiedy to belgijski matematyk  Lambert Adolphe Jacques Quetelet opracował skalę BMI. Miała ona szybko oszacować stopień nadwagi i otyłości danej populacji. Dane te miały pomóc rządom decydować o środkach przeznaczanych na działania zdrowotne.

Wskaźnik spodobał się tak bardzo, że zaczął być ogólnie stosowany do pomiaru ludzkiego zdrowia. Nie tylko w tamtych czasach, ale i później, kiedy to nauka znacznie się rozwinęła. Był zatem wzór, szybka możliwość zweryfikowania wyniku, a to dawało podstawy służbie zdrowia do zasugerowania zmian w zakresie stylu życia i opieki zdrowotnej. Nie dziwi nas fakt, że w XIX wieku z takim upodobaniem lekarze korzystali z pomiarów BMI. Problem polega na tym, że wiedząc więcej o chorobach i odżywianiu, dalej stosuje się ten wadliwy wzór. Dlaczego wadliwy? Bo nie uwzględnia takich czynników jak: wiek, płeć, rasa, masa tłuszczowa, masa mięśniowa i gęstość kości.

BMI mówi nam głównie o tym, czy dana osoba ma lub nie ma prawidłowej masy ciała. Jednak nie biorąc pod uwagę mnóstwa innych czynników, czyli szerszego kontekstu, można wiele przeoczyć, a nawet wydać zły werdykt — przeszacować lub nie docenić prawdziwego zdrowia danej osoby.

Co więcej, pomimo różnych składów ciała obu płci (mężczyźni mają większą masę mięśniową i mniejszą masę tłuszczową niż kobiety) BMI wykorzystuje te same wartości dla obu grup. Podobnie jest z wiekiem. Masa tkanki tłuszczowej wraz z upływem lat naturalnie wzrasta, a masa mięśniowa przeciwnie — spada. To również dowód na to, że nie powinniśmy wszystkich osób wrzucać do jednego worka.

W jakich jeszcze aspektach BMI wykazuje wady?

Co jest cięższe — kilogram kamieni czy kilogram pierza? Pamiętacie taką zagadkę z dzieciństwa? Analogicznie jest z kilogramem mięśni i kilogramem tłuszczu.

Mięśnie są gęstsze i zajmują mniej miejsca. Oznacza to, że osoba, która jest bardzo szczupła, ale ma dużą masę mięśniową, może ważyć więcej, niż można by przypuszczać po wyglądzie.

Załóżmy, że mamy osobę ważącą 95 kg mającą 1.80 wzrostu. BMI takiej osoby wynosi 29, co klasyfikuje ją jako osobę z nadwagą. Jednak dwie osoby o tym samym wzroście i masie ciała mogę wyglądać zupełnie inaczej. Jedna z nich może mieć wyrzeźbione mięśnie, a druga charakteryzować się wylewającymi się boczkami lub oponką. Jeśli weźmiemy pod uwagę jedynie BMI, można popełnić błąd, klasyfikując osobę jako „z nadwagą” — pomimo niskiej u niej ilości masy tłuszczowej. Dlatego tak istotne jest uwzględnienie innych parametrów w oszacowaniu stanu zdrowia człowieka. 

Generalnie wyższe BMI wiąże się z gorszymi wynikami zdrowotnymi. Ważniejsze jest jednak zaobserwowanie, gdzie tłuszcz gromadzi się w organizmie. Osoby, którym tłuszcz osadza się w okolicach brzucha (sylwetka jabłko), narażone są bardziej na przewlekłe choroby (w tym wyższe ryzyko śmiertelności) niż osoby z tłuszczem zgromadzonym w biodrach, pośladkach i udach (sylwetka gruszka). I tutaj również BMI może nas wprowadzić w błąd, bo bez analizy, w jakich miejscach gromadzi się tłuszcz w organizmie, trudno rokować, czy osoba jest zdrowa, czy niezdrowa.                    

BMI jest dość kontrowersyjnym narzędziem oceny stanu zdrowia. Osoba zaklasyfikowana jako „z nadwagą” może być okazem zdrowia, natomiast osoba z BMI poniżej 19 tak naprawdę może prowadzić niewłaściwy styl życia, a przez to mieć złą kondycję. Wskaźnik masy ciała nie powinien być jedynym wyznacznikiem stanu zdrowia. Istnieją inne wzory i kalkulatory, które bardziej precyzyjnie są w stanie to oszacować. Jakie?

Alternatywą dla BMI jest, chociażby BAI (Body Adiposity Index) – wskaźnik otłuszczenia ciała. Wynik mówi nam o tym, jaka jest procentowa zawartość tłuszczu w organizmie. A co za tym idzie — czy mamy prawidłową masę ciała, niedowagę, nadwagę, czy otyłość. Jak go obliczyć?

BAI  = T / (H)1.5

T — obwód bioder w cm

H — wysokość ciała w m

Na interpretację wyników wpływa: wiek i płeć. Poniżej możesz sprawdzić, co Twój wynik mówi o Twojej kondycji zdrowotnej.

Poza wzorem BAI możesz również skorzystać ze wzoru WHR, który zweryfikuje, jaką masz proporcję talii do bioder (czy jesteś typem jabłko, czy gruszka — o tym, jakie to ma wpływ na zdrowie, pisaliśmy już wyżej). Weź do ręki centymetr, zmierz się, a następnie podziel obwód talii (w centymetrach) przez obwód bioder (również w centymetrach). 

WHR = talia (cm) / biodra (cm)

Wynik pokaże Ci, jak tłuszcz rozkłada się w Twoim ciele. Co to oznacza?

Jeśli WHR masz większy niż 0,8 (u kobiet) i większy niż 1,0 (u mężczyzn), to świadczy to, że zmagasz się z otyłością brzuszną (typ jabłko). Osadzanie tłuszczu w okolicach brzucha jest następstwem braku aktywności fizycznej, złą dietą, również czynnikami genetycznymi. Często może sygnalizować problemy ze zdrowiem (miażdżycą, chorobami serca, nadciśnieniem czy chorobą wieńcową). Wysokie WHR to dla Ciebie ewidentny znak, że konieczna jest konsultacja z lekarzem/dietetykiem klinicznym, a także zmiana stylu życia.

Jeśli Twój wynik jest poniżej 0,8 (u kobiet) i poniżej 1,0 (u mężczyzn), można przyjąć, że Twój wynik mieści się w normie.

Kolejnym sposobem, aby zmierzyć tkankę tłuszczową w swoim organizmie, jest wskoczenie na urządzenie, które pomaga to oszacować. Być może w Twojej przychodni lub pobliskiej siłowni jest taki sprzęt. Warto to sprawdzić, bo wynik może pomóc Ci podjąć decyzje o zmianie odżywiania i zwiększeniu aktywności fizycznej. A to zawsze wychodzi na plus 🙂 Dysponując wynikami przed rozpoczęciem nowego stylu życia, możesz śledzić swoje postępy. Zmiana tych wyników utwierdzi Cię w przekonaniu, że warto było zrobić ten krok, a także zmotywuje Cię do dalszego poprawiania kondycji zdrowotnej.